Reuse Roadmap 2030 geeft richting aan verpakkingsbeleid supermarkten

Onderzoek uit 2021 toonde aan dat zowel supermarkten als consumenten interesse hebben in herbruikbare verpakkingen, mits deze op sectorniveau worden georganiseerd. De Tweede Kamer toonde expliciete interesse in hergebruikmogelijkheden zoals refill-systemen naar Frans voorbeeld. Voormalig staatssecretaris Heijnen van IenW zag kansen in herzieningen van de Europese verpakkingsrichtlijn (PPWR) om hergebruik verder te stimuleren.
In december 2022 startte het ministerie van IenW het Roadmap-traject, gefaciliteerd door Hilde Beugelink van SUPZero. ‘Het doel was een gedeelde visie te ontwikkelen en praktische handvatten te bieden voor een branchebrede transitie naar herbruikbare verpakkingen,’ legt Beugelink uit.

Gezamenlijke visie en principes

Het resultaat van het Roadmap-traject is volgens Beugelink een gezamenlijke visie op een industrieel hergebruikssysteem. ‘Dat betekent dat supermarkten gestandaardiseerde, herbruikbare statiegeldverpakkingen aanbieden, waarin producten vooraf zijn verpakt.’ Consumenten kunnen deze verpakkingen eenvoudig inleveren, zowel bij supermarkten als via centrale ophaalservices thuis of bij expliciete retourpunten buiten de supermarkten.
‘Essentieel voor succes zijn standaardisatie van verpakkingen en een gezamenlijke infrastructuur voor retourtransport, wassen en distributie,’ benadrukt Beugelink. ‘Dit voorkomt versnippering, houdt de kosten beheersbaar en beperkt de milieu-impact.’ Supermarkten zien hierbij een rol voor de overheid om normen te faciliteren, startfinanciering te ondersteunen en centrale regie te nemen.
Om deze gezamenlijke visie te realiseren, is volgens Beugelink één aspect cruciaal: ‘Samenwerking! Om echt werk te maken van deze visie is een langetermijn-commitment nodig van alle kanten. Marktpartijen zouden samen moeten uitwerken hoe de optimale infrastructuur, standaarden en services eruit zouden moeten zien door transparant hun eigen mogelijkheden hiervoor te delen. Hierdoor wordt het ook mogelijk een realistisch beeld van de benodigde financiering te schetsen en de businessmodellen binnen het ecosysteem te bepalen.’

Uitwerking traject fase 1

In de eerste fase (begin tot september 2023) hebben diverse grote supermarktketens zoals Albert Heijn, Jumbo, Lidl, ALDI, Picnic en leden van Superunie zoals PLUS, Vomar, DekaMarkt en Udea, evenals koepelorganisaties FNLI, het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) en Verpact, input geleverd voor het visietraject. Het doel van IenW was tweeledig: het faciliteren van een gezamenlijke visie op branchebreed hergebruik van supermarktverpakkingen en daarnaast het ophalen van input voor toekomstig beleid vanuit de markt.
Dit leidde volgens Beugelink tot een helder beeld: ‘Een gezamenlijke pool van verpakkingen die rouleert in een gedeelde infrastructuur, waarbij voor de consument zo min mogelijk verandert.’ Marktpartijen gaven aan dat stimulerende maatregelen effectiever werken dan straffende regelgeving. Daarnaast was er vraag naar duidelijkheid en centrale regie vanuit de overheid om branchebreed hergebruik te kunnen implementeren.
‘De overheid zou met kaders, standaarden en bijvoorbeeld een startinvestering voorwaarden moeten scheppen die marktpartijen zekerheid geven dat dit de juiste richting is om in te investeren,’ aldus Beugelink. ‘Daarnaast is het uitwerken van de beste vorm voor governance een gezamenlijke uitdaging. Een onafhankelijke organisatie die zorgt voor constante kwaliteit van de pool en het organiseren van het 'statiegeld'. Dit komt er niet vanzelf; deskundige, onafhankelijke procesfacilitatie blijft noodzakelijk vanwege concurrentiegevoeligheid en de benodigde systemische focus.’

Inhoudelijke verdieping in fase 2

De tweede fase (december 2023 - december 2024) richtte zich op governance, financiering en standaardisatie. Tijdens gesprekken met marktpartijen werd echter duidelijk dat definitieve Europese regelgeving (PPWR) noodzakelijk was om verdere stappen te zetten. Gedurende het traject werd steeds duidelijker dat de PPWR voornamelijk focust op hergebruik van drankverpakkingen, terwijl deelnemers juist kansen zagen in andere categorieën, zoals glasverpakkingen voor groenten en sauzen.

Beugelink licht toe dat deelnemers aan het ministerie adviseerden om producenten intensiever te betrekken en samen te werken aan een concrete intentieverklaring met duidelijk geformuleerde doelen.

Vervolg en uitdagingen Reuse Roadmap 2030

Een vervolgfase op het Roadmap-traject hangt sterk af van verdere Europese ontwikkelingen rondom de PPWR. Het ministerie zal in 2025 evalueren hoe de markt tegenover een derde fase van de Roadmap staat.
Volgens Beugelink is het grootste obstakel voor implementatie van een branchebreed hergebruikssysteem op korte termijn ‘het ontbreken van wettelijke kaders hiervoor. Zolang het niet verplicht of gestimuleerd wordt en geen gelijk speelveld ontstaat, verwacht ik niet dat marktpartijen uit zichzelf zo'n grootscheepse en kostbare systeemverandering zullen initiëren.’

Acceptatie door consument en supermarkt

Een andere belangrijke uitdaging is de acceptatie door zowel consumenten als supermarkten. Beugelink benadrukt: ‘Ervaring leert dat een gezamenlijke overstap naar nieuwe systemen de acceptatie vergroot, mits dit soepel en eenvoudig georganiseerd is.’

Ze verwijst naar een succesvol voorbeeld: ‘Een mooi voorbeeld hiervan is de introductie van herbruikbare zakjes op de AGF-afdelingen. Na een gezamenlijke intentieverklaring hebben supermarkten in 2023 alle wegwerpzakjes van plastic en papier uit de schappen gehaald.’

Internationale lessen

Nederland kan volgens Beugelink veel leren van internationale initiatieven. Ze wijst specifiek op Frankrijk: ‘Daar heeft de overheid wettelijke targets en een budgetverplichting gesteld voor hergebruik, wat resulteerde in een breed gedragen proef met herbruikbare flessen en conservepotten.’
Beugelink pleit daarom voor een Europese aanpak: ‘Een vervolg op Europees niveau is wenselijk omdat producenten vaak op enkele locaties afvullen voor de Europese markt.’

Toekomstperspectief

Nu het traject officieel is afgerond, verwacht Beugelink dat de sector zich vooral zal richten op het naleven van de PPWR-regelgeving. ‘Hergebruik blijft echter een goede strategie om tot reductie van eenmalige verpakkingen te komen en minder afhankelijk te zijn van nieuwe grondstoffen. Als blijkt dat verdere milieuwinst met technische aanpassingen aan wegwerpverpakkingen beperkt is, ligt de visie voor hergebruik op schaal klaar.